วัดพระเจ้าตนหลวง(ชื่อที่ชาวบ้านเรียกขาน)

 

ประวัติในครั้งพุทธกาล ที่ได้เล่าขานสืบต่อกันมาอันเป็นตำนานที่ยิ่งใหญ่ ของการสร้างพระเจ้าตนหลวง กล่าวไว้ว่า    

พระพุทธเจ้าเสด็จถึงเมืองภูกามยาว พร้อมพระอานนท์ ประทับ ณ ดอยลูกหนึ่งตั้งอยู่ข้างหนองเอี้ยง ไปทางทิศเหนือ (ปัจจุบันคือ บริเวณวัดจอมทอง) ในหมู่บ้านนั้น มีนายช่างทองมีอาชีพทำทองรูปพรรณ ได้จัดอาหารบิณฑบาตถวายพระพุทธองค์ แต่มิได้ถวายน้ำฉัน พระพุทธองค์จึงให้พระอานนท์ ถือบาตรไปตักน้ำที่หนองเอี้ยง ขณะนั้นมีพญานาคตนหนึ่งอาศัยอยู่ในหนองนั้น เมื่อเห็นพระอานนท์ถือบาตรจะตักน้ำ พญานาคก็ไม่ให้ ได้พ่นควันขึ้นที่หงอน แผ่พังพานเป็นประดุจหมอกควัน ปกคลุมหนอง จนมองไม่เห็นน้ำ พระอานนท์จึงไปกราบบังคมทูลพระพุทธเจ้า พระพุทธองค์จึงเสด็จไปประทับยืนข้างหนองน้ำ พญานาคทำทีจะพ่นควันแผ่พังพอน แต่ก็เห็นพระวรกายของพระพุทธเจ้าเต็มไปด้วยฉัพพรรณรังสี จึงทูลถามพระพุทธองค์ พระพุทธองค์ ได้แนะนำตัวและแสดงอภินิหารเนรมิต พระวรกายให้ใหญ่เท่ากับพระพุทธเจ้ากะสุสันธะ พญานาคเห็นดังนั้น จึงเกิดความเลื่อมใสและรับปากว่าจะสร้างพระพุทธรูป ให้ใหญ่เท่าพระพุทธเจ้ากะสุสันธะในหนองนั้น

เมื่อพระพุทธเจ้า เสด็จดับขันธ์ปรินิพพานได้ประมาณ ๒,๐๐๐ ปี พญานาคระลึกถึงพระพุทธดำรัส จึงนำเอาทองคำจำนวนสี่แสนห้าร้อยจากนาคพิภพมาไว้ แล้วเนรมิตเพศเป็นบุรุษ นุ่งขาวห่มขาว ไปหาสองผัวเมีย ซึ่งตั้งบ้านเรือนอยู่ใกล้หนองเอี้ยง และแจ้งความประสงค์ที่จะนำทองคำมาสร้างพระพุทธรูปให้สองตายาย เมื่อมอบทองคำให้แล้วก็กลับไปสู่นาคพิภพ สองผัวเมียได้นำทองคำมาถมสระหนองอยู่นานถึง ๒ ปี ๗ เดือนจึงเต็ม และลงมือปั้นอิฐก่อพระพุทธรูปพระเจ้าตนหลวง โดยเริ่มเมื่อ พ.ศ. ๒๐๓๔ สร้างนานเกือบ ๓๓ ปี จึงเสร็จเรียบร้อย เมื่อ พ.ศ. ๒๐๖๗ ในสมัยพระเมืองตู้เจ้าเมืองพะเยา และได้พระราชทานนามว่า พระเจ้าตนหลวงทุ่งเอี้ยงเมืองพะเยา